Bronze Bell Wreck Dive
Deifio at Longddrylliad y Bronze Bell
Mae CHERISH wedi comisiynu MSDS Marine Marine i gwblhau gwaith archwilio, arolygu, ymchwilio, cofnodi a monitro ar longddrylliad y Bronze Bell, safle llongddrylliad sydd wedi cael ei fonitro a'i ddynodi yn flaenorol yn nyfroedd Cymru. Mae'r prosiect yma’n mynd â gwaith CHERISH o dan y dŵr i safle llongddrylliad gwarchodedig y Bronze Bell. Mae'r gwaith yn adeiladu ar arolwg blaenorol a gynhaliwyd gan ddeifwyr hamdden a chontractwyr archaeolegol eraill gyda phrosiect deifio pum niwrnod yn cael ei gynnal ym mis Medi 2021.
Bydd yr arolwg yn ceisio datgelu unrhyw dystiolaeth o newid i'r llongddrylliad, gan ganolbwyntio'n benodol ar newid a achosir gan newidiadau hinsoddol fel stormydd cynyddol. Bydd dyddiaduron fideo dyddiol o'r deifio gan y tîm yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i'r cyhoedd am y gwaith wrth iddo ddigwydd. Yn ystod y prosiect bydd cyfleoedd i ymweld â threlar allgymorth y tîm ym Mhwllheli i gael gwybod mwy am y gwaith a gweld beth mae'r tîm wedi'i ddarganfod.
Gwyliwch y gofod yma am fideos dyddiol gan y tîm.
Dive Diaries
Diwrnod 0 - Dydd Sul 12fed Medi
Ddydd Sul teithiodd tîm MSDS Marine, yng nghwmni criw ffilmio, i Abermaw i gwrdd ag un o'r tîm gwreiddiol a ddaeth o hyd i'r safle ddiwedd y 1970au. Roedd Geraint Jones yn llawn brwdfrydedd a gwybodaeth am y safle ac roedd yn gallu rhannu ei brofiadau gyda'r tîm. Mae'n awyddus iawn bod ei wybodaeth am y safle’n cael ei throsglwyddo i genhedlaeth newydd o ddeifwyr sy'n barod i ddeall y llongddrylliad ymhellach. Rhannodd ei brofiadau am y safle gyda ni a llwyddodd i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r tîm gyda'i arsylwadau am sut oedd y safle wedi newid dros yr ugain mlynedd pan fu’n deifio i safle’r llongddrylliad. Mae'n credu bod y rhywogaethau ar y safle wedi newid dros amser ac mae'n credu bod hyn oherwydd newid yn yr hinsawdd a'r môr yn cynhesu.
Cawsom ein tywys o amgylch Amgueddfa Abermaw gan ddau o'r gwirfoddolwyr sy'n agor yr Amgueddfa i ymwelwyr. Nid yw'r Amgueddfa'n agor yn 2021 oherwydd Covid-19 ond mae'r tîm yn gobeithio bod yn ôl ar agor adeg y Pasg 2022. Mae'r Amgueddfa'n gartref i gasgliad gwych o ddeunyddiau o'r llongddrylliad gan gynnwys y Gloch Efydd a roddodd enw i'r llongddrylliad a llawer o eitemau hynod ddiddorol, o ynnau troi i bryf bach a ddaeth allan o goncrit. Gwarchodwyd llawer o'r darganfyddiadau gan Geraint ac mae eu cyflwr presennol yn dyst i'w sgiliau
Ymunodd Ian Cundy o Uned Ddeifio Archaeolegol Malvern (MADU) â ni hefyd. Mae Ian wedi bod yn ymwneud â'r safle ers blynyddoedd lawer. Ymwelodd y tîm â'r traeth yn Nhal-y-Bont a llwyddo i edrych allan ar y safle sydd ond ychydig gannoedd o fetrau o'r lan. Wedyn ymunodd Ian â thîm MSDS Marine yn eu llety ym Mhwllheli a threuliodd y noson yn rhannu ei wybodaeth am y safle ac yn ennyn brwdfrydedd y tîm am y llongddrylliad.
Erbyn diwedd y dydd roedd y tîm wedi sicrhau dealltwriaeth well o lawer o safle'r llongddrylliad, a'i hanes, ac yn awyddus i fynd allan i ddeifio drannoeth. Hoffem fanteisio ar y cyfle yma i ddiolch i Geraint, Ian, Alan a John am eu hamser a'u parodrwydd i rannu eu gwybodaeth a'u profiad.
Diwrnod 1 - Dydd Llunfed Medi
Cyfarfu'r tîm â’r cwch i gefnogi’r deifio, SeeKat C, yn Hafan Pwllheli. Roedd y Capten, Jon Shaw, wedi dod â'r cwch o Amlwch y noson gynt. Llwythwyd yr offer ar fwrdd y cwch a chychwynnodd y tîm i'r safle. Mae'r llongddrylliad wedi'i lleoli fwy nag awr ar y môr o Bwllheli, sy'n siwrnai hirach fyth oherwydd rîff Sarn Bardrig sy'n gofyn am daith hirach o'i chwmpas er mwyn osgoi taro’r ddaear.
Mae'r tîm i gyd wedi llwyddo i ddeifio at y llongddrylliad i gael cyfeiriadedd ac i ddechrau deall y llongddrylliad yn ogystal â chwblhau nifer o dasgau. Mae'r llongddrylliad mewn 10m o ddŵr sy'n gymharol fas ac yn galluogi i'r deifwyr dreulio hyd at 232 munud yn y gwaelod heb fod angen unrhyw seibiau datgywasgu. Archwiliodd y tîm deifio cyntaf, sef Tom a Jess, y safle cyfan a dechrau tynnu lluniau fideo o ansawdd uchel ar draws y llongddrylliad, a fydd yn cael eu defnyddio yn y trelar allgymorth yr wythnos yma yn ogystal ag yn ystod ymweliadau ag ysgolion.
Jenny a Simon oedd yr ail don o ddeifwyr ac roeddent wedi bod yn rhan o'r tîm o Wessex Archaeology wnaeth arolygu’r safle yn 2004. Roedd y deifio’n gyfle iddynt wneud arsylwadau am sut mae'r safle wedi newid yn ystod y ddwy flynedd ar bymtheg ddiwethaf yn ogystal â chasglu samplau dŵr môr ar gyfer profi pH. Bydd y tîm yn cymryd llawer o samplau i'w profi yr wythnos yma fel rhan o'r gwaith o gasglu data sylfaen i alluogi ymchwilwyr y dyfodol i fonitro effeithiau newid yn yr hinsawdd. Yn ystod y sesiwn deifio olaf gwelwyd Tom yn mynd yn ôl i'r dŵr gyda Felix. Mae Felix yn arbenigwr ffotogrametreg tanddwr ac wrth ddeifio llwyddodd i gasglu lluniau o'r blociau marmor sy'n ffurfio'r twmpath cargo. Heno fe fydd yn dechrau prosesu'r ffilm a bydd y tîm yn rhannu hyn yn ystod y dyddiau nesaf.
Mae’r gyda’r nosau’n amser prysur wrth gymryd rhan mewn prosiect deifio; mae angen llenwi silindrau, mae angen cwblhau gwaith papur, mae angen golygu fideos, mae angen prosesu ffotogrametreg ac mae angen cynllunio tasgau’r diwrnod canlynol. Cadwch mewn cysylltiad am fwy gan y tîm fory yn ogystal â'r dyddiadur fideo cyntaf.
Diwrnod 2 - Dydd Mawrth 14fed Medi
Yn ystod ein hail ddiwrnod yn deifio at y llongddrylliad, cafwyd heulwen hyfryd a oedd yn newid braf i law y dyddiau blaenorol ac roedd yn ddechrau da i’r tîm oedd wedi aros ar eu traed yn prosesu data tan oriau mân y bore. Fe ostegodd y gwynt hefyd o gymharu â'r diwrnod cynt a chwblhaodd tair ton o ddeifwyr bron i chwe awr o dan y dŵr ar y llongddrylliad. Mae natur fas y safle’n galluogi’r deifwyr i dreulio cyfnodau hirach ar wely'r môr na mewn safleoedd dyfnach.
Yn ystod y don gyntaf o ddeifio, dechreuodd Tom a Jess, dynes camera danddwr broffesiynol, dynnu lluniau o bwyntiau allweddol ar y llongddrylliad, gan efelychu'r rhai a dynnwyd gan Wessex Archaeology yn 2004 yn ogystal â sefydlu pwyntiau monitro newydd. Parhaodd yr ail dîm deifio, sef Simon a Felix, â'r ffotogrametreg ar draws y safle. Ar ôl cwblhau'r twmpath cargo y diwrnod blaenorol, roedd y tîm bellach yn canolbwyntio ar ardal gyda sawl canon ac angor yn bresennol. Fe wnaeth y tîm deifio olaf, Tom a Jenny, ddechrau cynnal arolwg o’r fflora a’r ffawna morol sy'n bresennol ar y safle, yn ogystal â chasglu mwy o samplau pH. Bydd y data sylfaen yma’n bwysig ar gyfer monitro effeithiau newid yn yr hinsawdd ar y safle ymhen blynyddoedd i ddod.
Wrth i ni baratoi i godi ein hangor cafodd y cwch ei amgylchynu gan haid o slefrod môr casgen yn amrywio o rai bach iawn, dim ond ychydig gentimetrau o led, i rai enfawr dros hanner metr o hyd.
Diwrnod 3 Dydd Mercher 15fed Medi
Dechreuodd y trydydd diwrnod ar y safle yn dda iawn gyda'r cyfle i agor trelar Cwch Treftadaeth MSDS Marine i'r cyhoedd i siarad am ein gwaith ar y llongddrylliad. Mae gan y trelar lawer o weithgareddau i blant roi cynnig arnyn nhw yn ogystal â theledu sy'n dangos ein dyddiaduron fideo dyddiol. Mae hefyd yn gweithredu fel canolbwynt gwybodaeth ar y lan i ddod â'n gwaith o dan y dŵr i gynulleidfa ehangach ac i roi cyfle i bobl gwrdd â'r tîm a gofyn cwestiynau.
Allan ar y llongddrylliad roedd yn ddiwrnod gwych arall o ran y tywydd ond cawsom amodau ychydig yn waeth o dan y dŵr gyda llai o welededd a oedd yn golygu bod ein deifwyr ond yn gallu gweld am bellteroedd byrrach yn unig. Er gwaethaf hyn, fe wnaethom lwyddo i gael chwe awr yn y dŵr yr un fath! Cwblhaodd y tîm cyntaf i fynd i mewn i'r dŵr, Tom a Jess, y lluniau monitro a fydd yn galluogi cymharu cyflwr y llongddrylliad â'r ymweliad gan Wessex Archaeology yn 2004 yn ogystal â gweithredu fel llinell sylfaen yn y dyfodol ar gyfer gwaith monitro pellach. Mae ein deifwyr wedi gweld nifer o dagiau monitro o arolwg 2004 o amgylch y safle. Hefyd cwblhaodd Tom nifer o fesuriadau o ganon ar y safle i helpu i ddiweddaru cynllun y safle ac i fireinio ei fanwl gywirdeb. Tua diwedd y deifio gwelodd Tom fag plastig ar wely'r môr sy'n dystiolaeth o lygredd plastig morol ar y safle.
Cwblhaodd yr ail dîm deifio ddwy dasg; cwblhaodd Felix y ffotogrametreg a chymerodd Simon samplau pH a helpu'r tîm ar yr wyneb i raddnodi a gwirio'r system tracio deifwyr. Mae'r holl ddeifwyr yn y tîm yn cael eu tracio gan ddefnyddio system Sonardyne Micro Ranger. Llwyddodd Mark, ein goruchwyliwr deifio, i gyfeirio Simon o'r wyneb i gynorthwyo Phoebe gyda’i gwaith ar y GIS a thracio. Cafodd Simon y dasg o nofio i nifer o leoliadau o amgylch y twmpath cargo i raddnodi’r system ac i wirio manwl gywirdeb y system. Roeddem yn falch iawn o allu dangos bod y system yn gweithredu gyda manwl gywirdeb rhagorol.
Yn ystod y don olaf o ddeifwyr gwelwyd Jenny a Jess yn deifio ar y safle i wella ein gwybodaeth am y fflora a'r ffawna morol sy'n bresennol ar draws y llongddrylliad. Mae hon yn astudiaeth bwysig a fydd yn galluogi i ni ddechrau deall sut gallai newid yn yr hinsawdd effeithio ar y safle yn y dyfodol. Ymhlith y rhywogaethau a welwyd roedd nifer o dwmpotiaid, gwrachen resog, mathau amrywiol o wymon a chwrel cwpan posib.
Diwrnod 4 - Dydd Iaufed Medi
Our fourth day on the wreck saw us joined by a team from Channel 4 news. They are interested in the work of CHERISH in relation to climate change and were keen to find out more about our work on the Bronze Bell wreck site. They interviewed members of the team and found out more about our work. Watch Channel 4 news next week to see if you can spot the team!
Parhaodd Felix â'i fodelu ffotogrametreg ar draws y llongddrylliad, gan dynnu miloedd o luniau mewn ardal i'r dwyrain o'r safle yr oedd arnom eu hangen i gwblhau'r model. Yn cadw cwmni iddo roedd y ddynes camera danddwr broffesiynol, Jessica Mitchell. Cafodd Jess y dasg o dynnu lluniau o ansawdd uchel o’r arolwg ar waith yn ogystal â thynnu lluniau o'r llongddrylliad ei hun. Bydd Felix yn gwneud y gwaith prosesu cychwynnol ar y ffotogrametreg heno ond bydd y modelau terfynol yn cymryd nifer o wythnosau i'w prosesu unwaith y bydd y tîm yn ôl yn y swyddfa gyda chyfrifiaduron prosesu pwrpasol.
Bu Tom, Simon a Jenny yn cofnodi’r canon i'r gorllewin o'r twmpath cargo yn fanwl. Bydd deall union ddimensiynau'r canon yn galluogi'r tîm i ddarganfod mwy amdano, gan gynnwys ein helpu i ddeall ei ddyddiad a ble cafodd ei wneud. Mae ein protocolau deifio’n golygu mai dim ond dau ddeifiwr all fod yn y dŵr ar unrhyw un adeg. Tom a Simon ddeifiodd gyntaf ac wedyn Jenny a Simon oedd yn rhan o sesiwn deifio olaf y dydd.
Unwaith eto fe wnaethom ni gwblhau chwe awr o amser yn y gwaelod heddiw. Efallai nad yw hyn yn ymddangos yn llawer ond mae logisteg prosiect deifio’n golygu bod hwn mewn gwirionedd yn gyflawniad da iawn gan y tîm. Mae'r tywydd yn edrych yn ansefydlog iawn fory ac rydym yn ansicr a fyddwn yn gallu mynd yn ôl allan at y llongddrylliad ar gyfer ein diwrnod olaf. Mae hyn yn hynod rwystredig i'r tîm ond rydym yn hyderus ein bod wedi cyflawni cryn dipyn yn ystod y pedwar diwrnod rydym wedi'u treulio ar y llongddrylliad hyd yn hyn.
Diwrnod 5 - Dydd Gwenerfed Medi
Cafodd ein diwrnod olaf ar y llongddrylliad ei ddifetha gan y tywydd! Oherwydd gwyntoedd cryfion nid oedd posib i ni gyrraedd y cwch allan o farina Pwlhelli i gyrraedd y safle. Roedd y tîm wedi rhagweld hyn ddoe ond mae bob amser yn rhwystredig o hyd pan nad ydych chi’n gallu deifio. Er gwaethaf hyn, mae'r tîm wedi cyflawni ein holl flaenoriaethau ar gyfer yr wythnos a mwy! Yn ystod yr wythnosau nesaf byddwn yn gallu rhannu model ffotogrametreg gyda'r cyhoedd fel bod mwy o bobl yn gallu gweld sut mae'r llongddrylliad yn edrych o dan y dŵr.
Ond ni chafodd y diwrnod ei wastraffu oherwydd roedd gennym raglen brysur o ymweliadau ysgol ac allgymorth wedi'i chynllunio. Ymwelodd rhai o'r tîm ag ysgol gynradd leol, Ysgol Gynradd Abererch, i siarad am archaeoleg danddwr a gwaith CHERISH ar longddrylliad y Bronze Bell. Roedd brwdfrydedd y plant a'r cwestiynau oeddent yn eu holi i’r tîm yn arbennig iawn. Fe gafodd y plant i gyd gyfle i roi cynnig ar offer deifio a gorffen drwy wneud bathodyn wedi'i ysbrydoli gan y Bronze Bell i fynd adref i gofio am yr ymweliad. Bydd yr ysgol yn dilyn yr ymweliad y tymor yma gyda rhaglen waith yn edrych ar longddrylliadau lleol.
Agorodd aelodau eraill y tîm drelar Cwch Treftadaeth MSDS Marine. Cafodd y trelar yr enw Cwch Treftadaeth neu Heritage Hive ar ôl sylw gan aelod o'r cyhoedd bod y tîm yn edrych fel gwenyn prysur yn eu crysau-t melyn a du nodedig. Roedd cyfle i siarad ag aelodau'r cyhoedd oedd yn pasio am ein gwaith yr wythnos yma a gwaith CHERISH ar safleoedd eraill. Roeddem yn falch iawn o siarad â chlwb deifio o Southport sy'n ymweld â'r ardal yn rheolaidd ac rydym wedi eu hannog i wneud cais am drwydded i ymweld â'r llongddrylliad. Gallai ymweliadau â'r safle gan grwpiau fel hyn fod yn adnodd defnyddiol ar gyfer rheoli’r safle yn y dyfodol.
Parhaodd aelodau olaf y tîm i olygu’r fideos yn y dyddiaduron deifio terfynol a phrosesu'r ffotogrametreg. Gall y prosesu ffotogrametreg gymryd wythnosau i'w gwblhau. Mae’r gwaith deifio yr wythnos yma wedi arwain at fwy na 7,500 o luniau sydd wedi'u tynnu ar draws y llongddrylliad. Rydym wedi rhoi sylw i ardal 46m x 30m - rhan sylweddol o'r safle! Bydd Felix yn parhau â'r prosesu unwaith y bydd yn dychwelyd i'r swyddfa'r wythnos nesaf.
Fory byddwn yn mynd adref i ganolfan MSDS Marine yn Sir Derby ond mae llawer mwy o waith i'w wneud o hyd ar gyfer CHERISH ar y safle. Cadwch mewn cysylltiad am fwy o fideos, modelau ac adroddiadau deifio!
CY 
EN