Newyddion, Newyddion Prosiect

Troi'r Cloc Yn Ôl yn Ninas Dinlle

Cylchlythyr

Mae animeiddiad newydd yn adrodd stori hinsawdd y pentref arfordirol hwn yng Ngwynedd o Oes yr Iâ i'r Ail Ryfel Byd

Rydyn ni'n gyffrous am lansio animeiddiad prosiect CHERISH o dirwedd Dinas Dinlle wrth iddi newid!

Yn ystod y 6 mlynedd diwethaf, mae archaeolegwyr a daearyddwyr wedi bod yn ymchwilio i gaer arfordirol Dinas Dinlle a thirwedd Morfa Dinlle i helpu i ddatgelu eu cyfrinachau cudd. Dechreuodd gwaith CHERISH yn 2017 yng nghaer arfordirol Dinas Dinlle, anheddiad cynhanesyddol hwyr sy'n erydu. Yma roedd y gwaith archaeolegol yn cynnwys arolygon o’r awyr a drôn newydd, arolygon topograffig a geoffisegol i ddarparu'r wybodaeth ddiweddaraf a manwl gywir am yr heneb gofrestredig.

Arweiniodd y gwaith hwn at gloddio cymunedol, a wnaed ar ran CHERISH, yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol a Cadw gan Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd gyda chymorth byddin o wirfoddolwyr. Drwy gyfrwng dwy ffos, archwiliwyd y tu mewn i'r fryngaer yn agos at wyneb y clogwyn sy'n erydu a datgelwyd y tai crwn cynhanesyddol a Rhufeinig wedi'u claddu'n ddwfn o dan y tywod. Y datgeliad mwyaf arbennig oedd tŷ crwn mawr a thrawiadol, a gafodd ei gloddio'n llawn a'i gryfhau fel bod ymwelwyr yn gallu ymweld â'r strwythur trawiadol hwn heddiw.  

Y tŷ crwn wedi'i gloddio yn Ninas Dinlle a dynnwyd yn 2021
Y tŷ crwn wedi'i gloddio yn Ninas Dinlle a dynnwyd yn 2021

Yn ystod y cloddio canfuwyd bod yr archaeoleg o fewn y fryngaer wedi'i chladdu o dan fetrau o dywod, a oedd yn caniatáu i ni ddefnyddio techneg arbennig (Goleuedd a Ysgogir yn Optegol) i'n helpu i ddyddio pryd chwythodd y tywod i mewn. Mae’r dyddiadau'n dangos bod y tywod yn her bresennol erioed i ddeiliaid y fryngaer; mae tystiolaeth o ffos fewnol y fryngaer yn dangos bod tywod wedi dechrau casglu yma o’r Oes Haearn Ganol ymlaen (tua 250 CC). Y tu mewn, mae croniad y tywod dros y tŷ crwn mawr yn awgrymu bod y tywod wedi cael llonydd i gronni dros y safle erbyn dechrau'r cyfnod Canoloesol tua 1100 OC.

 

Llun llonydd o'r animeiddiad sy'n dangos stormydd yn dechrau'r gorchudd o dywod yn Ninas Dinlle
Llun llonydd o'r animeiddiad sy'n dangos stormydd yn dechrau'r gorchudd o dywod yn Ninas Dinlle

O amgylch y fryngaer, bu tîm CHERISH yn echdynnu creiddiau o’r gwlybdiroedd ac yn dyddio’r mawn oedd yn dod i’r golwg ar drai ar y blaendraeth i ddarparu tystiolaeth ar gyfer esblygiad y dirwedd a hanes y llystyfiant. Roedd hyn yn dangos bod coetir i’w gweld lle mae'r traeth heddiw, tua 7500 o flynyddoedd yn ôl, yn y cyfnod Mesolithig; roedd lefel y môr tua 5 metr yn is nag ydyw ar hyn o bryd. Roedd y gwaith hefyd yn dangos bod cilfach lanw ar un adeg y tu ôl i’r gaer lle mae’r pentref a’r caeau heddiw – lleoliad perffaith ar gyfer harbwr ar gyfer cychod Oes yr Haearn a’r Rhufeiniaid!

Llun llonydd o animeiddiad tirwedd Dinas Dinlle yn ystod yr Ail Ryfel Byd
Llun llonydd o animeiddiad tirwedd Dinas Dinlle yn ystod yr Ail Ryfel Byd

Ymhellach i ffwrdd bu'r tîm yn archwilio a dyddio datblygiad Morfa Dinlle o amgylch Maes Awyr Caernarfon heddiw. Mae tystiolaeth yn awgrymu y gallai Morfa Dinlle fod wedi datblygu i ddechrau fel ynys tua 2000 o flynyddoedd yn ôl, yn ystod y cyfnod pan oedd pobl yn byw ym mryngaer Dinas Dinlle. Yn ddiweddarach roedd y safle’n cael ei gau i ffwrdd oherwydd y llanw neu ei ynysu'n barhaol.

Map Lleoliad

Read More →

Newyddion, Newyddion Prosiect

Lluniau newydd dramatig yn dod â cheyrydd arfordirol cynhanesyddol Cymru sy'n erydu yn fyw

Cylchlythyr

Mae ailgreadau digidol newydd dramatig o ddwy o geyrydd arfordirol cynhanesyddol mwyaf agored i niwed Cymru newydd gael eu cwblhau, gan ddod â phentrefi caerog o Oes yr Haearn a’r Rhufeiniaid yn fyw iawn mewn manylder ffotograffig realistig.

 

Mae caer arfordirol Dinas Dinlle ger Caernarfon yng Ngwynedd, a a chaer bentir arfordirol Caerfai ger Tyddewi yn Sir Benfro, y ddau safle’n eiddo i’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, o dan fygythiad o erydiad arfordirol a cholli clogwyni. Mae mwy o dywydd stormus a glawiad dwys, ynghyd â’r cynnydd a ragwelir yn lefel y môr oherwydd newid yn yr hinsawdd, yn erydu’n raddol archaeoleg fregus y ddau safle yma.

Mae Prosiect CHERISH sy’n cael ei gyllido gan yr UE wedi gweithio’n agos gyda thîm o artistiaid yn Wessex Archaeology, ac amrywiaeth o randdeiliaid ac arbenigwyr, i ail-greu lluniau manwl gywir o’r ddau safle yma pan oeddent yn eu hanterth.

Mae caer arfordirol Dinas Dinlle wedi cael ei chloddio am dair blynedd gan Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd, CHERISH, yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol a Cadw i achub, a deall yn well, yr archaeoleg sydd wedi’i chladdu o fewn yr amddiffynfeydd. Mae tua 40 metr o’r clogwyni tywod a graean meddal wedi’u colli yn ystod y ganrif ddiwethaf yn unig. Mae tŷ crwn Brythonaidd Rhufeinig a gloddiwyd yn agos at ymyl y clogwyn bellach wedi'i ail-greu i'r cyhoedd ei weld. Bydd yn ffurfio dangosydd newid hinsawdd wrth iddo erydu'n raddol dros y clogwyn. Mae un o'r ailgreadau newydd yn dychmygu'r tŷ crwn hwn yn 150 OC, fel canolbwynt i gymuned gyda phennaeth benywaidd.

Ailgread o dŷ crwn Brythonaidd Rhufeinig wedi’i gloddio a’i ailadeiladu o fewn caer arfordirol Dinas Dinlle, Gwynedd.
Ailgread o dŷ crwn Brythonaidd Rhufeinig wedi’i gloddio a’i ailadeiladu o fewn caer arfordirol Dinas Dinlle, Gwynedd. (© Y Goron: PROSIECT CHERISH 2022. Cynhyrchwyd gyda chronfeydd yr UE drwy Raglen Cydweithredu Iwerddon Cymru 2014-2023. Mae’r holl ddeunydd ar gael am ddim drwy'r Drwydded Llywodraeth Agored. Gwaith Celf gan Wessex Archaeology. NPRN 95309/703001).

Mae'r llun ailgread ehangach yn dangos bryngaer Dinas Dinlle yn y cyfnod Rhufeinig, cyn i erydiad arfordirol dorri’r ochr orllewinol i ffwrdd. Mae’r arfordir o’r cyfnod Rhufeinig, a chilfach aberol y tu ôl i’r pentref modern, wedi’u dangos yn fanwl gywir yn dilyn rhaglen gynhwysfawr o greiddio ac ail-greu tirwedd gan Adran Daearyddiaeth a Gwyddorau Daear Prifysgol Aberystwyth. Mae tu mewn y fryngaer, sy'n dangos tai crwn, strydoedd a buarthau, wedi'i ail-greu'n fanwl gywir ar sail tystiolaeth arolwg Radar Treiddio i'r Tir (GPR).

Ailgread o gaer arfordirol Dinas Dinlle, Gwynedd, o'r gogledd orllewin
Ailgread o gaer arfordirol Dinas Dinlle, Gwynedd, o'r gogledd orllewin (© Y Goron: PROSIECT CHERISH 2022. Cynhyrchwyd gyda chronfeydd yr UE drwy Raglen Cydweithredu Iwerddon Cymru 2014-2023. Mae’r holl ddeunydd ar gael am ddim drwy'r Drwydded Llywodraeth Agored. Gwaith Celf gan Wessex Archaeology. NPRN 95309).

Mae ailgread caer bentir arfordirol Caerfai ger Tyddewi yn Sir Benfro yn dangos yr anheddiad caerog tua 50CC. Ar un adeg roedd rhagfuriau amddiffynnol cryf, ffosydd dwfn a phyrth tyrog yn amddiffyn y pentref hwn o'r Oes Haearn. Y tu mewn, mae tystiolaeth sy’n seiliedig ar arolygon a gwaith cloddio gan Brosiect CHERISH a DigVentures, gan weithio gyda’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol ac Awdurdod Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro, yn dangos pentref o dai crwn a gweithdai gyda mwyn copr yn cael ei gloddio o glogwyni’r môr. Ar y môr, mae pobl leol mewn cychod tebyg i gwryglau’n rhwyfo allan i gwrdd â llong fasnach Galo-Rufeinig.

Ailgread o gaer arfordirol Caerfai, Sir Benfro, o'r gogledd.
Ailgread o gaer arfordirol Caerfai, Sir Benfro, o'r gogledd. (© Y Goron: PROSIECT CHERISH 2022. Cynhyrchwyd gyda chronfeydd yr UE drwy Raglen Cydweithredu Iwerddon Cymru 2014-2023. Mae’r holl ddeunydd ar gael am ddim drwy'r Drwydded Llywodraeth Agored. Gwaith Celf gan Wessex Archaeology. NPRN 305396).

Mae’r ddwy gaer arfordirol yn eiddo i’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol ac wedi gweld sawl blwyddyn o gloddio cymunedol ac ymchwil tirwedd gan Brosiect CHERISH sy’n cael ei gyllido gan yr UE ac yn cyfuno arbenigedd y Comisiwn Brenhinol a Phrifysgol Aberystwyth, gan weithio gydag Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd, Awdurdod Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro , DigVentures a Cadw. Mae'r ailgreadau wedi'u bwriadu ar gyfer paneli gwybodaeth newydd ac adnoddau ar-lein, i helpu ymwelwyr â'r safleoedd i greu darlun o’r gorffennol cynhanesyddol a Rhufeinig.

Am ragor o wybodaeth cysylltwch â: nicola.roberts@rcahmw.gov.uk neu toby.driver@rcahmw.gov.uk

 

Am ganiatâd i atgynhyrchu'r lluniau cysylltwch â nmr.wales@rcahmw.gov.uk

Gellir darparu copïau cydraniad uchel o'r delweddau

Read More →

Newyddion, Newyddion Prosiect

Estynnwch am eich esgidiau cryf, byddwch yn barod am antur … a dechreuwch gloddio!

Cylchlythyr

Ydych chi wedi bod eisiau cymryd rhan mewn cloddio archaeolegol erioed? Dod o hyd i drysor wedi’i gladdu a dysgu am y gorffennol….

Yn dilyn llwyddiant cloddio cymunedol CHERISH yng Nghaer Bentir Caerfai ger Tyddewi yn Sir Benfro y llynedd, mae’r tîm wedi cyffroi am gynnig cyfle arall i ymchwilio i’r safle.

Rhwng Medi’r 3yddydd - 18fed 2022, mae DigVentures yn trefnu ail dymor o gloddio yng Nghaerfai. Bydd yr ysgol faes yn addysgu sgiliau cloddio, sut i ddod o hyd i nodweddion archaeolegol ac ymchwilio i effeithiau newid yn yr hinsawdd.  

Mae prosiect CHERISH yn cynnig 4 lle wedi’u cyllido i fyfyrwyr 17+ oed sydd â diddordeb mewn dilyn gyrfa mewn archaeoleg neu bobl sy’n ddi-waith ar hyn o bryd ac yn chwilio am gyfleoedd hyfforddi. Mae pob lle yn werth £700 ac yn cyllido wythnos o gloddio. Ni allwn ddarparu llety ac yn ddelfrydol rhaid i’r ymgeiswyr fyw yn Sir Benfro hefyd.   

Os hoffech chi wneud cais, anfonwch baragraff byr [300 gair ar y mwyaf] ynghylch pam yr hoffech fynychu’r ysgol faes. Bydd gofyn i chi hefyd ysgrifennu blog a negeseuon ar gyfer cyfryngau cymdeithasol yn ystod eich cyfnod yn cloddio. Byddwch yn cael eich cefnogi gyda hyn gan dîm CHERISH.   

Gwaith Cloddio Caerfai Medi 2021 - montage o'r holl wirfoddolwyr a’r staff dan sylw

Mae manylion yr ysgol faes ar gael yma https://digventures.com/projects/caerfai/

Er gwybodaeth:

Dig Ventures yw Ysgol Faes Achrededig gyntaf Sefydliad Siartredig yr Archaeolegwyr gyda chwricwlwm ysgol faes pwrpasol a strwythuredig i hyfforddi gwirfoddolwyr ym mhob agwedd ar y broses gloddio a chefnogi’r Pasbort Sgiliau Archaeoleg.

Anfonwch eich cais ar e-bost i cherish@cbhc.gov.uk gan gofio cynnwys eich enw, cyfeiriad a nodi ai myfyriwr neu berson di-waith ydych chi ar hyn o bryd. Dyddiad cau ar gyfer ceisiadau - Dydd Gwener 5 Awst

 

Byddem wrth ein bodd yn eich gweld chi ar y safle!  

Map Lleoliad

Read More →

Newyddion

TEITHIAU CERDDED A DIGWYDDIADAU TREFTADAETH HINSAWDD CHERISH

Read More →

Blogiau

CHERISH: 2021 fel Blwyddyn Gron - Uchafbwyntiau Rheolwr Prosiect CHERISH, Clare Lancaster

Cylchlythyr

Mae'n anodd credu bod y prosiect bellach wedi cyrraedd diwedd ei bumed flwyddyn a’n bod yn cyrraedd yr hyn a fyddai wedi bod yn ddyddiad gorffen gwreiddiol Prosiect CHERISH. Rydym yn ffodus ein bod wedi cael estyniad i'r prosiect a chyllid Ewropeaidd ychwanegol i'n galluogi i fynd i mewn i gam pellach i hyrwyddo a marchnata canlyniadau a chynhyrchion y prosiect. Bydd CHERISH gyda chi tan fis Mehefin 2023 nawr!

Mae eleni wedi bod yn flwyddyn brysur iawn ac er gwaethaf y pandemig parhaus a'r newidiadau i'r ffordd rydym yn gweithio, mae'r tîm wedi bod yn brysur ledled Cymru ac Iwerddon. Dyma ychydig o'r uchafbwyntiau a ddewiswyd gennyf i ddod â 2021 i ben.

Roedd 2021 yn flwyddyn o waith cloddio i CHERISH, gan ddechrau ar Gildraeth Ferriter yn Swydd Kerry, am fwy na phythefnos ym mis Mai. Yma mae caer bentir a chastell wedi'u lleoli ar bentir cul ym mhellafion gorllewinol arfordir Iwerddon. Datgelodd y cloddio safle cwt mewn cyflwr da iawn ac rydym yn aros yn eiddgar am ganlyniadau dadansoddiad ôl-gloddio i ddatgelu pryd roedd rhywun yn byw ynddo. Mae sylw i'r gwaith cloddio yma yn 8fed cylchlythyr CHERISH sydd ar gael i'w lawrlwytho yma

Gwaith Cloddio Cildraeth Ferriters - Mai 2021
Gwaith Cloddio Cildraeth Ferriters - Mai 2021

Digwyddodd dau waith cloddio yng Nghymru hefyd. Ym mis Awst cyfrannodd CHERISH at ail dymor y cloddio yng nghaer arfordirol Dinas Dinlle. Roedd hyn yn adeiladu ar ein gwaith cloddio yn 2018 ac fe’i cwblhawyd gan Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd, gyda chyllid gan Cadw, yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol, a CHERISH. Heb os, uchafbwynt y cloddio oedd datgelu maint llawn y tŷ crwn trawiadol y tu mewn i’r fryngaer.

Gwaith Cloddio Dinas Dinlle Awst 2021 - yma gallwch weld maint llawn y tŷ crwn a'r agosrwydd at ymyl y clogwyn
Gwaith Cloddio Dinas Dinlle Awst 2021 - yma gallwch weld maint llawn y tŷ crwn a'r agosrwydd at ymyl y clogwyn

Wrth i’r cloddio yn Ninas Dinlle ddirwyn i ben, roedd gwaith newydd yn dechrau yng Nghaer Bentir Caerfai yn Sir Benfro. Yma rhoddodd CHERISH gontract i DigVentures i gynnal gwaith cloddio cymunedol ar ein rhan. Cafwyd tywydd gwych i’r pythefnos o gloddio a chymerodd mwy na 150 o wirfoddolwyr ran. Gellir gweld dyddiaduron a lluniau o'r cloddio ar wefan dig ventures a darparodd tîm DigVentures ddarlith hefyd ar gyfer Diwrnod Archaeoleg Sir Benfro sydd i’w gweld ar Sianel YouTube CHERISH

Gwaith Cloddio Caerfai Medi 2021 - montage o'r holl wirfoddolwyr a’r staff dan sylw
Gwaith Cloddio Caerfai Medi 2021 - golygfa o'r awyr o'r safle cloddio
Gwaith Cloddio Caerfai Medi 2021 - golygfa o'r awyr o'r safle cloddio

’Wnaethon ni ddim aros ar dir sych yn unig ac yn 2021 gwelwyd parhad ein rhaglen arolygu morol a deifio am y tro cyntaf i edrych ar longddrylliad, y Bronze Bell, llong gargo oedd yn cario marmor Carrera o Tuscany a longddrylliwyd ar rîff Sarn Padrig. Comisiynodd CHERISH MSDS Marine a gynhaliodd yr arolwg tanddwr cyntaf o'r llongddrylliad am y tro cyntaf er 2006. Mae'r tîm wedi cynhyrchu cyfres o ddyddiaduron deifio sydd ar gael i'w gweld ar sianel YouTube CHERISH. Bydd darlith ar-lein hefyd ar waith y tîm ar y Bronze Bell gan Alison James o MSDS Marine ar 17 Chwefror 2022, bydd tocynnau’n cael eu rhyddhau yn y flwyddyn newydd.

Deifwyr yn arolygu'r Bronze Bell
Deifwyr yn arolygu'r Bronze Bell

Roeddem yn ffodus iawn bod yr holl weithgarwch hwn wedi ennyn diddordeb y cyfryngau cenedlaethol a chafodd gwaith CHERISH sylw ar Newyddion Channel 4 a'r rhaglen Coast and Country ar ITV.

2021 oedd blwyddyn COP26 ac rydym wedi parhau i weithio'n galed i godi proffil #TreftadaethHinsawdd. Ym mis Mai cynhaliwyd cynhadledd CHERISH. Dylai fod wedi cael ei chynnal yng Nghastell Dulyn, ond gwnaethom symud ar-lein a gyda chymorth Fitwise llwyddwyd i gyflwyno cynhadledd rithwir gyda siaradwyr rhyngwladol o bob cwr o'r byd. Roedd yn gynhadledd lwyddiannus yn dangos y nod cyffredin i'r sector treftadaeth i ddeall effeithiau newid yn yr hinsawdd ar ein treftadaeth arfordirol a sut gallwn addasu i hyn. Mae'r holl sgyrsiau ar gael i'w gweld ar wefan y prosiect a sianel YouTube bellach

Hefyd bu Arddangosfa CHERISH ar ymweliad â’i lleoliadau cyntaf: Bangor yng Nghymru a Dun Laoghaire a Rush yn Iwerddon. Hyfryd oedd ei gweld o'r diwedd, ar ôl bod o’r golwg mewn storfa oherwydd y pandemig. Mae gennym lawer mwy o leoliadau wedi’u trefnu yn 2022, cadwch lygad ar ein gwefan a'n cyfryngau cymdeithasol i gael yr wybodaeth ddiweddaraf.

Yn ystod cyfnod COP26 gwnaethom gyfrannu at nifer o ddigwyddiadau a siarad ynddynt, a hefyd ymuno â phrosiectau treftadaeth arfordirol eraill ledled y DU i gynhyrchu cyfres o ffilmiau i godi ymwybyddiaeth o dreftadaeth arfordirol a newid yn yr hinsawdd.  

Rwy'n credu ei bod yn saff dweud bod y tîm wedi bod yn brysur iawn eleni a phur anaml, fel Rheolwr Prosiect, ydych chi’n cael cyfle i gydnabod a diolch yn gyhoeddus i'r tîm sydd wedi cymryd rhan, felly diolch yn fawr! Edrychwn ymlaen at 2022 yr un mor brysur ac addysgiadol!

Mae hefyd yn gyfle i ddymuno’n dda i ddau o dîm CHERISH wrth iddyn nhw adael y prosiect, mae James Barry o bartner CHERISH, Arolwg Daearegol Iwerddon, a Dan Hunt, o’r tîm yma yn y Comisiwn Brenhinol, yn symud ymlaen ar ôl pedair blynedd a hanner yn gweithio ar y prosiect a dymunwn bob llwyddiant iddyn nhw yn y dyfodol.

CHERISH Team
CHERISH Team
Read More →
cyCY