Cylchlythyr
Other Videos
Stories of Loss: The promontory fort & climate change
Cylchlythyr
Other Videos
Mae caer arfordirol Dinas Dinlle
Cylchlythyr
Other Models
Sganio Laser yn yr Awyr (ALS)
Cylchlythyr
Sganio Laser yn yr Awyr
Mae sganio laser yn yr awyr (ALS) (sy’n cael ei adnabod hefyd fel LiDAR) yn dechneg synhwyro o bell a ddefnyddir i greu modelau 3D manwl gywir a delweddau o dirweddau. Fel gyda phob technoleg arloesol bron, mae ALS yn ddyfais filwrol ac fe’i datblygwyd i ddechrau i gynnal sganio tanddwr i ganfod llongau tanddwr. Yn y DU, cafodd y dechnoleg ei mabwysiadu’n eang yn ystod y 90au a’i defnyddio i ddechrau gan Asiantaeth yr Amgylchedd i greu mapiau tir i asesu’r risg o lifogydd. Fodd bynnag, ni chafodd potensial ALS ar gyfer arolygu archaeolegol ei gydnabod tan droad y mileniwm.
Yn ymarferol, mae arolwg ALS yn cynnwys trosglwyddo pelydrau laser gweithredol o awyren adain sefydlog at y tir. Mae adlewyrchiad y pelydrau a drosglwyddir yn ôl i’r awyren yn cael eu mesur wedyn i roi gwerthoedd pellter a ddefnyddir i greu Model Gweddlun Digidol (DEM) 3D o’r dirwedd isod. Gall dwysedd y pelydr sy’n dychwelyd roi arwydd hefyd o’r math o ddeunydd yr adlewyrchwyd y pelydr ohono. Gellir defnyddio hyn, ochr yn ochr â’r data uchder, i adnabod a chael gwared ar lystyfiant o DEM. Yn ei dro mae hyn yn cynnig golygfa o nodweddion cudd a thirweddau sydd wedi’u cuddio gan lystyfiant efallai. Mae Systemau Lloeren Llywio Byd-eang (GNSS), neu Systemau Lleoli Byd-eang (GPS) fel maent yn cael eu hadnabod yn fwy cyffredin, yn cael eu defnyddio hefyd wrth arolygu i sicrhau bod y model 3D yn cael ei geo-leoli ar y ddaear.
Defnyddio ALS fel rhan o Brosiect CHERISH
Mae ALS wedi cael ei ddefnyddio gan CHERISH fel dull o archwilio a chofnodi archaeoleg rhai o’r ardaloedd mwyaf anghysbell o amgylchedd ein harfordir. Y tu hwnt i’r prosiect bydd hefyd o help eithriadol i fonitro newidiadau amgylcheddol fel erydiad arfordirol a lefel y môr yn codi.
Cynhaliwyd arolygon ALS cyntaf CHERISH yn 2017 ar chwe ynys yng Nghymru (Ynys Seiriol, y Moelrhoniaid, Ynys Enlli, Sant Tudwal, Ynys Dewi ac Ynys Gwales). Mae’r data manylder 0.25cm wedi cael eu defnyddio i fapio nodweddion archaeolegol yn fanwl gywir i greu mapiau newydd o’r holl archaeoleg ar ei sefyll ar bob ynys. Yn Iwerddon, mae arolwg ALS wedi cael ei gomisiynu ar gyfer yr ardal o amgylch Bae Dulyn. Hefyd mae data ALS wedi cael eu defnyddio ochr yn ochr â ffotograffiaeth o’r awyr gan ddarganfod llawer o olion cnydau ar draws yr ynysoedd.
Data LiDAR sydd ar gael i’r cyhoedd
Mae data LiDAR ar gael fwyfwy a gellir eu gweld a’u lawrlwytho am ddim yn aml. Gellir lawrlwytho cyfresi data LiDAR cenedlaethol o’r safleoedd canlynol:
- Cymru: Geoborthol Lle
- Iwerddon: Gwyliwr Data Topograffig Agored
Cynnwys Cysylltiedig
Other Activities
13. Castellmartin i Gwninger Stagbwll
Cylchlythyr
Map Lleoliad
Cyflwyniad
Mae’r arfordir rhwng Castellmartin a Chwninger Stagbwll yn adnabyddus am ei glogwyni calchfaen uchel, trawiadol lle adeiladwyd llawer o geyrydd pentir cynhanesyddol. Mae llawer o’r safleoedd hyn wedi dioddef yn y gorffennol o erydu arfordirol, gyda rhai wedi’u colli i’r môr yn llwyr erbyn hyn. Mae twyni tywod Cwninger Stagbwll yn eithriadol ddiddorol hefyd ac yn cynnwys gwybodaeth werthfawr am sut mae patrymau tywydd wedi newid yn y gorffennol a siapio’r dirwedd arfordirol rydym yn ei gweld heddiw. Hefyd mae’r twyni tywod wedi gorchuddio a gwarchod safleoedd archaeolegol pwysig o’r Oes Efydd a’r Oes Haearn.
Ceyrydd Pentir Castellmartin
Mae'r rhan hon o Sir Benfro wedi'i bendithio â digonedd o geyrydd pentir sy'n amrywio o safleoedd un ffos sengl i strwythurau mawr iawn. Mae llawer o'r safleoedd hyn wedi elwa o gael eu lleoli o fewn ffiniau maes ymarfer tanio Castellmartin lle maent bellach yn cael eu 'hamddiffyn' i bob pwrpas gan y fyddin. Fodd bynnag, er eu bod wedi'u diogelu'n dda rhag ymyrraeth ddynol, nid ydynt wedi'u diogelu cymaint rhag grymoedd byd natur sydd wedi cael effaith amlwg ar yr archaeoleg.
Yn yr ardal hon mae CHERISH yn monitro ac yn ymchwilio i bump o geyrydd pentir: Trwyn Linney, Bae Trefflemin, Crocksydam, Twyn Crickmail a Thwyn Buckspool. Mae pob un yn unigryw o ran natur y dirwedd a sut maent wedi cael eu hadeiladu. Drwy ddefnyddio cyfuniad o arolygon UAV ac arolygon gwrthgloddiau dadansoddol, mae CHERISH nid yn unig yn monitro erydiad diweddar ond hefyd yn ymchwilio i rai o'r cwestiynau archaeolegol niferus nad oedd wedi ceisio eu hateb o’r blaen.
Ceir hefyd safle Cors Castellmartin sy'n wlybdir yn y cwm sydd wedi cael ei ddylanwadu'n gryf gan systemau tywydd arfordirol a thwyni tywod symudol, mawr sy'n symud yn raddol i mewn am y tir. Mae CHERISH wedi creiddio'r gwlybdir ac wedi adfer craidd o waddodion sy'n dyddio'n ôl tua 5000 o flynyddoedd. Drwy ddefnyddio'r dechneg hon, y gobaith yw y gellir nodi patrymau amledd a dwysedd stormydd yn y cofnod biolegol a geogemegol er mwyn gwella'r ddealltwriaeth o newid yn yr hinsawdd yn y presennol a'r dyfodol.
Cwninger Stagbwll
Yn nwyrain ardal y prosiect mae system helaeth o dwyni tywod o’r enw Cwninger Stagbwll. Yn anarferol, mae’r twyni hyn ar ben clogwyni calchfaen uchel sy’n codi i tua 20m uwch ben lefel y môr. Mae gan y Gwninger dystiolaeth archaeolegol gyfoethog am breswylio yma rhwng y Cyfnod Mesolithig a’r Cyfnod Rhufeinig. Mae gwaith cloddio wedi dangos bod y tywod wedi cael ei symud mewn o leiaf ddau gyfnod nodedig, y tro cyntaf tua diwedd yr Oes Efydd ac wedyn symudiad tywod ysbeidiol yn ystod yr Oes Haearn i’r Cyfnod Rhufeinig Brydeinig.
Mae CHERISH wedi adfer creiddiau o dair ardal ar Gwninger Stagbwll, a fydd yn cael eu dyddio gan ddefnyddio Goleuedd a Ysgogir yn Optegol (OSL) i wella ein dealltwriaeth o pryd digwyddodd y digwyddiadau symud tywod hyn. Efallai y bydd hefyd yn bosibl penderfynu ar amserlen y dyddodi tywod. Drwy'r gwaith hwn, mae CHERISH yn gobeithio ysgogi gwerthfawrogiad ehangach o fywydau'r trigolion cynnar yn yr ardal hon, a'r heriau hinsoddol a wynebwyd ganddynt.
Pam rydym yn gweithio yma?
Mae erydu arfordirol wedi cael effaith amlwg ar yr archaeoleg yn y rhanbarth hwn lle mae cyfrannau mawr o safleoedd wedi disgyn i'r môr. Mae CHERISH yn gweithio yn yr ardal hon i ddarparu data sylfaen ar gyfer safleoedd nad ydynt wedi cael llawer o sylw gan archaeolegwyr yn y gorffennol. Bydd ymchwil archaeolegol a phaleoamgylcheddol yn llunio casgliadau ehangach hefyd am batrymau rhanbarthol o amrywioldeb hinsoddol yn y gorffennol yn ogystal â nodi'r prif brosesau sy'n achosi'r erydiad.
CY 
EN