11 Mehefin 2021• CIT ADNODDAU

Palaeoenvironmental Research

Cylchlythyr

Cyflwyniad

Information on the nature, timing and rates of past environmental change provides a valuable long term perspective for understanding current and future impacts of climate change. Physical, chemical and biological analysis of sedimentary archives help us to build up a picture of both regional climatic variability and local environmental change. The CHERISH project is focusing on sediment sequences which have the potential to provide records of past storm activity, extending back over thousands of years, such as coastal peat bogs, back-barrier lagoons and dune systems.

Palaeoenvironmental Sampling

Mae dyddio radiocarbon yn seiliedig ar yr egwyddor bod pob organeb fyw yn amsugno carbon deuocsid yn ystod eu hoes, a bod cyfran o'r carbon hwnnw sy'n ymbelydrol (radiocarbon neu 14C), yn pydru ar gyfradd gyson ar ôl marwolaeth. Drwy fesur faint o 14C sy'n weddill mewn deunydd planhigion, cregyn neu esgyrn, gellir amcangyfrif pa mor bell yn ôl roedd yr organeb honno'n fyw. Mae dyddio radiocarbon yn gyffredinol addas ar gyfer samplau sy'n amrywio o ychydig gannoedd o flynyddoedd oed hyd at 50,000 oed, sy'n ddelfrydol ar gyfer yr amserlen sy'n cael ei hystyried gan Brosiect CHERISH. Mae datblygiadau mewn technegau dadansoddi’n golygu y gellir dyddio samplau bach iawn sy'n cynnwys cyn lleied â 2 mg o garbon, a dyma'r dull cronolegol a ddefnyddir ehangaf mewn astudiaethau palaeoamgylcheddol. Mae’r amrywiad yn y cynhyrchu tymherus ar 14C, amrywiant cyfran yr 14C mewn systemau naturiol, ailgylchu “hen garbon” gan organebau a llygru â deunydd iau neu hŷn i gyd yn ffynonellau posib o wall. Felly mae'n well dyddio deunydd organig y gellir ei adnabod, fel siarcol, pren a deunydd planhigion daearol, sy'n cynrychioli'r dewis gorau ar gyfer dadansoddiad 14C o waddodion.

Dyddio Goleuedd a Ysgogir yn Optegol (OSL)

Mae dyddio OSL yn defnyddio gallu ymbelydredd sy'n digwydd yn naturiol (wraniwm, thoriwm a photasiwm) i gael ei ddal o fewn strwythur crisialog mwynau fel cwarts a ffelsbar. Mae'r ymbelydredd yn cronni pan fydd gronynnau mwynau’n cael eu claddu yn y ddaear, ond yn cael eu rhyddhau pan fyddant yn agored i olau haul. Mae samplau a ddiogelir rhag dod i gysylltiad â golau dydd yn cael eu hysgogi yn y labordy gyda golau tonfedd benodol, i ryddhau'r ymbelydredd sydd wedi'i storio ar ffurf golau, a thrwy fesur y disgleirdeb gellir amcangyfrif pryd oedd y gronynnau mewn cysylltiad â golau’r haul ddiwethaf cyn eu claddu. Mae Labordy Ymchwil Goleuedd Aberystwyth (ALRL) yn Adran Daearyddiaeth a Gwyddorau Daear Prifysgol Aberystwyth yn arwain y byd o ran datblygu a defnyddio dulliau dyddio goleuedd mewn ymchwil amgylcheddol ac archaeolegol.

Cynnwys Cysylltiedig

Other Activities

11 Mehefin 2021• CIT ADNODDAU

Geophysical Survey

Cylchlythyr

Cyflwyniad

For many of the archaeological sites and monuments on land within the CHERISH project, what you see on the surface in the forms of walls and earthwork structures is only half the story. For many monuments there are buried features, including wall foundations and ditches, beneath the surface of the soil which represent the full extent of an archaeological site. To discover these features, we could excavate the complete monument, but this would be costly and, as excavation is a destructive process, we want to make sure that it is only used in specific circumstances.

Like a doctor who can use a range of technologies, such as X-Rays, MRI scanners or ultrasound, to peer inside us to diagnose our ailments, archaeologists can use a range of geophysical survey techniques to look beneath the surface of the soil and identify buried archaeology. Geophysical survey is a general term for a range of non-invasive or non-destructive techniques that can be used to detect features buried beneath the surface without digging.

A range of approaches exists, using specialist equipment to measure variations in the physical properties below the surface and identify archaeological features. Depending on the type of survey being conducted, structural building elements, traces of human activity or artefacts can be identified as they return significant anomalies in the data from the background values of the surrounding soil. Archaeologists can use a series of complementary techniques each enabling the measurement of a different property of the soil and potentially identify archaeological features.

Electrical Resistance

Electrical resistance is an active geophysical technique (electrical current is passed through the soil) and relies on the principle that subsurface archaeological features display different electrical properties to those of the surrounding soil. The technique measures the electrical resistance presented by buried features to the flow of an electrical current. Areas which can potentially contain more moisture, such as pits, ditches and organic deposits tend to display a lower electrical resistance as water is a good electrical conductor. In contrast, building foundations and walls, composed of more compacted less porous and permeable materials, normally have a lower moisture content than the surrounding soils and tend to show a higher electrical resistance. These contrasts, where they exist, enable subsurface archaeological features to be detected and mapped. Depending upon the electrical resistance method used, archaeology to a depth of around 0.5–1.0m can be identified.

Electrical resistance surveys are normally carried out using a series of four stainless steel probes which are inserted into the ground. Two of these probes (remote probe) are mounted on a rigid frame 50cm apart, and are systematically walked across the site using similar grids as described above and placed into contact with the ground, recording the local electrical resistance at that spot. A second set of steel probes (fixed) is connected to the frame through a trailing cable and provides the reference or background electrical resistance of the site. This method is somewhat slower than magnetometry but can complement this approach especially in the identification of buried masonry and stone features.

Magnetic gradiometry

Magnetometry is a passive geophysical technique (i.e. no energy is passed through the soil) and relies on the fact that some minerals, either naturally occurring or produced as a result of human activity, may have magnetic properties. This difference in magnetism can be caused by features such as silted up ditches, burnt areas or hearths, in-filled pits or post holes, walls and other buried remains. The magnetism of these buried archaeological features and objects is very small compared to the natural background magnetic field of the Earth and cause small localised distortions, or anomalies, in the Earth’s magnetic field and can be detected by a sensitive devices known as magnetic gradiometers.

Magnetic gradiometers come in different shapes and sizes, but most consist of a tube detector which measures the variation in magnetic signature below the soil from that of the natural background variation caused by the Earth. These devices are walked systematically across the area you wish to investigate, providing continuously logged measurements of any subsurface remains, with the hope of discovering buried archaeological features. As magnetometers are very sensitive to ferrous metals, operators must ensure that they have no metal on their bodies or clothing which could affect the results

Within the project we are using two different magnetometer devices to find buried archaeological features. The first device which is the standard for many archaeological geophysical surveys is the Bartington magnetic gradiometer. This looks like a pair of rugby posts and consists of two sensors one metre apart which is walked by a surveyor across the archaeological site within systematically laid out grids, often 20m square. Our new device, the Sensys MXPDA, consist of five sensors which are mounted either 50cm or 25cm apart on a cart system with built in GNSS. The Sensys cart system allows for much faster data collection and for greater areas of survey to be carried out within the CHERISH project areas.

Ground Penetrating Radar (GPR)

GPR is a non-destructive technique that fires pulses of electromagnetic energy in the form of high-frequency radio waves into the ground. These radio waves, similar to those used to detect aeroplanes in the sky, are pulsed into the ground surface with a high velocity and the resulting echo is reflected back off different features or layer contacts and they are finally detected back on the surface by a receiver. As the GPR waves propagate though different materials on their way to buried objects their velocity will significantly change depending upon the variable physical and chemical properties of the materials though which the waves are travelling. The reflected waves are collected by the receiving antenna and converted into a radargram, or image of the subsurface structure. Once the surface topography is applied to the data, the radargram reveals the nature and shape of the features that lie beneath the ground

GPR is widely used in archaeology and geomorphology, with a high spatial resolution and a relatively fast survey time. The data is processed with specialised computer software to generate accurate 3D maps and images of the buried archaeological structures and geomorphological structures

There are several other geophysical survey methods, including Electromagnetic Induction methods (EMI), Electrical Resistivity Imaging (ERI), and Magnetic Susceptibility Survey, which can be used independently or complement Magnetometry or Electrical Resistance
Area surveys in identifying archaeological features. When choosing which method to apply, archaeologists must judge what techniques will potentially yield the greatest results based on the buried archaeology, the background soil/geology, and what equipment they have at their disposal.

Interpreting the Results

Once we have collected geophysical data, it is then integrated and analysed by archaeologists looking for areas where anomalies or differences in the data exist. Following analysis, archaeologists must interpret the results and make a decision if they believe the feature identified in the geophysics to be a naturally occurring object through geology or geomorphology, or it is an archaeological feature caused by human activity. The resulting decisions are plotted on a map as potentially buried archaeological features which will lead to our greater understanding of the extents and features of a site.

Once potential archaeological features have been discovered through archaeological geophysics, these areas can be exposed through targeted excavation. Like a surgeon would carry out keyhole surgery using an x-ray or MRI scan, archaeologists can insert targeted excavation trenches into sites which allow us to visibly see and understand the archaeological feature which is causing the geophysical anomaly, whilst not having to open up the whole site.

Cynnwys Cysylltiedig

Other Activities

23 Ebrill 2021• CIT ADNODDAU

Arolygu o'r Awyr

Cylchlythyr

Cyflwyniad

Mae ffotograffiaeth o’r awyr yn parhau’n ffordd bwerus o gofnodi a darlunio tirweddau Cymru ac Iwerddon. Mae’r persbectif o’r awyr yn darparu golygfa o’r dirwedd a chyd-destun y safle, y blociau adeiladu ar gyfer nodweddion eang y dirwedd a dealltwriaeth o’r dirwedd hanesyddol. Mae’r lluniau o’r awyr yn ffordd bwerus o edrych ar safleoedd a thirweddau, ac i fathau penodol o safleoedd (e.e. olion cnydau) dyma’r unig ffordd effeithiol o ddarganfod henebion a’u cofnodi. Fel rhan o CHERISH, mae ffotograffiaeth o’r awyr yn gofnod ar unwaith o gyflwr safleoedd arfordirol sy’n erydu, ac mae’n galluogi arolygu arfordiroedd rhanbarthol cyfan yn gyflym yn dilyn stormydd. Y tu hwnt i’r defnyddiau archaeolegol ar gyfer cofnodi yn ystod prif archwiliadau, dehongli a mapio, maent yn darparu deunyddiau rhagorol ar gyfer addysgu ac enghreifftio.

Mae gan ddefnydd o ffotograffiaeth o’r awyr mewn archaeoleg hanes sy’n ymestyn yn ôl mwy na 100 mlynedd ac mae’n cael ei gydnabod fel un o’r ffyrdd mwyaf effeithiol o gofnodi safleoedd a thirweddau. Mae archifau o ffotograffau o’r awyr yn ffynhonnell gyfoethog ar gyfer adnabod henebion anhysbys fel arall a gallant ddarparu cofnodion unigryw o dirweddau a safleoedd sydd wedi cael eu newid neu eu dinistrio, tra mae ffotograffiaeth o’r awyr yn darparu dull o gofnodi yn ystod prif archwiliadau archaeolegol. Ceir tri dull o dynnu ffotograffau o’r awyr; i ddechrau arolygu rheolaidd i dynnu llun ardal benodol o dir (e.e. tynnu llun fertigol o’r ardal, fel rheol ar gyfer cynllunio / cartograffeg / gwybodaeth filwrol) ac yn ail archwiliadau archaeolegol gan arsylwr yn yr awyr sy’n tynnu lluniau gwrthrychau a welir ac sydd o ddiddordeb. Y trydydd dull, sy’n arloesi mwy diweddar, yw defnyddio dronau neu Gerbydau Awyr Heb Oruchwyliaeth (UAVs) i gynnal arolygon lleol o’r awyr ar safleoedd ac adeiladau hanesyddol.

Ffotograffiaeth o’r awyr

Defnyddir archwiliadau o’r awyr yn eang ym mhob cwr o’r byd ac mae’n rhan o ddisgyblaeth ehangach ‘synhwyro o bell’ gan arolygu archaeoleg yn y dirwedd heb ei chyffwrdd, fel y byddai rhywun wrth gloddio. Mae ‘archaeoleg o’r awyr’ yn cynnwys amrywiaeth eang o weithgareddau arolygu a chofnodi, o arsylwi’r dirwedd oddi uchod a thynnu lluniau i ddehongli a mapio safleoedd o’r ffotograffau sy’n cael eu tynnu. Mae ffotograffiaeth o’r awyr sy’n cael ei chofnodi o awyren adain sefydlog yn parhau’n un o’r adnoddau mwyaf pwerus i gofnodi a monitro treftadaeth arfordirol Cymru ac Iwerddon. Mae ffotograffau o’r awyr ‘lletraws’ a dynnir ar ongl i’r ddaear yn rhoi golygfa fwy realistig o’r dirwedd o safleoedd a henebion. Mae ffotograffau o’r awyr ‘fertigol’ yn cael eu tynnu gan edrych yn syth i lawr ac yn debycach i fap.

Mae cynnal arolygon gan ddefnyddio awyrennau ysgafn yn golygu y gellir archwilio cannoedd o filltiroedd o’r arfordir yn ystod cyfnodau o ddim ond 3 i 4 awr. Mae’r persbectif o’r awyr yn helpu i esbonio cynllun henebion cymhleth, neu ddangos nodweddion ar safle a all fod o’r golwg neu’n anodd cael mynediad atynt ar y ddaear.

Bydd amseriad yr hedfan yn amrywio gyda’r tymhorau. Mae’r gaeaf a’r gwanwyn yn ddelfrydol ar gyfer tynnu lluniau henebion gwrthgloddiau, pan mae llystyfiant isel a golau gwan yn galluogi gweld holl fanylder y safle. Mae golau fflat ac amodau cymylog yn cael eu ffafrio ar gyfer cofnodi henebion ar gyfer modelu 3D Strwythur o Symudiad. Gall hedfan mewn sychdwr yn ystod yr haf ddatgelu ‘olion cnydau’ elfennau coll neu wedi’u claddu ar safle archaeolegol, gydag eglurder nodedig yn aml.

Mae digon i’w weld wrth hedfan dros y parth arfordirol, rhynglanwol a morol. Yn ogystal â’r archwiliad ar gyfer, a darganfod, trapiau pysgod carreg a phren llongddrylliadau a llongau moel, gellir ymestyn y chwilio’n llwyddiannus am gryn bellter oddi ar y lan drwy foroedd bas ar ddyddiau llonydd iawn pan mae’r dyfroedd arfordirol yn nodedig o glir efallai. Mae hyn yn arbennig o bwysig ar gyfer cofnodi llongddrylliadau a all ddangos yn dda yn erbyn gwelyau môr tywodlyd.

Mae ffotograffau a dynnir wrth i CHERISH arolygu safleoedd archaeolegol arfordirol sy’n erydu’n gofnod o gyflwr heneb ar gyfer y dyfodol, gan alluogi cymharu â ffotograffau o’r awyr hanesyddol a dynnwyd o’r 1940au ymlaen a chofnodi newid yn y dyfodol. Hefyd mae meddalwedd bwerus yn galluogi tynnu lluniau unigol o’r awyr o drôn neu awyren ysgafn o amgylch safle a’u cyfuno’n fodel cylchdroi 3D manwl gywir (proses a elwir yn Strwythur o Symudiad).

Olion cnydau

Pan mae nodweddion archaeolegol yn cael eu claddu gallant effeithio ar gyfradd tyfiant y cnydau uwch eu pen. Mae presenoldeb nodweddion fel sylfeini waliau wedi’u claddu neu arwynebau llawr cywasgedig yn arwain at lai o ddyfnder yn y pridd a lefelau lleithder is na’r tir o amgylch. Mae’r cnydau yn union uwch ben y nodweddion hyn yn tueddu i fod â chyfraddau tyfiant is o gymharu â’r planhigion uwch ben dim gweithgarwch archaeolegol, gan arwain at “olion cnydau negatif”.

I’r gwrthwyneb, lle mae ffosydd, pyllau neu nodweddion eraill sydd wedi’u cloddio yn yr is-bridd yn cael eu llenwi dros amser, mae’r cynnydd cymharol yn nyfnder y pridd a’r potensial i ddarparu lleithder pridd cynyddol yn galluogi’r cnydau uwch ben i dyfu’n dalach ac aeddfedu’n hwyrach na’r planhigion o’u cwmpas, gan greu “olion cnydau positif”. Mae olion cnydau negatif a phositif yn haws eu gweld o’r awyr ac fel rheol maent i’w gweld yn ystod cyfnodau o sychdwr pan mae’r cnydau dan straen fwyaf.

Olion priddoedd

Dros amser mae gan weithgarwch dynol botensial i darfu ar broffil pridd lleol. Wrth i bobl gloddio pyllau neu ffosydd yn y pridd neu gyflwyno strwythurau carreg newydd, gallant effeithio ar ymddangosiad y pridd ar yr wyneb. Mae nodweddion fel pyllau a ffosydd, dros amser, yn cael eu llenwi gan ddeunydd sydd yn aml yn wahanol o ran natur i’r pridd o amgylch heb unrhyw darfu, gan gynnwys gwahaniaethau mewn gwead (e.e. maint grawn) neu liw. Gall strwythurau wedi’u claddu, fel waliau a cherrig cywasgedig, ddod i’r wyneb wrth aredig ac yn aml maent yn fwy llachar na’r pridd o’u hamgylch. Mae olion priddoedd yn bresennol fel rheol ar ôl aredig yn yr hydref neu’r gwanwyn.

Cynnwys Cysylltiedig

Other Activities

12 Ebrill 2021• CIT ADNODDAU

Sganio Laser yn yr Awyr (ALS)

Cylchlythyr

Sganio Laser yn yr Awyr

Mae sganio laser yn yr awyr (ALS) (sy’n cael ei adnabod hefyd fel LiDAR) yn dechneg synhwyro o bell a ddefnyddir i greu modelau 3D manwl gywir a delweddau o dirweddau. Fel gyda phob technoleg arloesol bron, mae ALS yn ddyfais filwrol ac fe’i datblygwyd i ddechrau i gynnal sganio tanddwr i ganfod llongau tanddwr. Yn y DU, cafodd y dechnoleg ei mabwysiadu’n eang yn ystod y 90au a’i defnyddio i ddechrau gan Asiantaeth yr Amgylchedd i greu mapiau tir i asesu’r risg o lifogydd. Fodd bynnag, ni chafodd potensial ALS ar gyfer arolygu archaeolegol ei gydnabod tan droad y mileniwm.

Yn ymarferol, mae arolwg ALS yn cynnwys trosglwyddo pelydrau laser gweithredol o awyren adain sefydlog at y tir. Mae adlewyrchiad y pelydrau a drosglwyddir yn ôl i’r awyren yn cael eu mesur wedyn i roi gwerthoedd pellter a ddefnyddir i greu Model Gweddlun Digidol (DEM) 3D o’r dirwedd isod. Gall dwysedd y pelydr sy’n dychwelyd roi arwydd hefyd o’r math o ddeunydd yr adlewyrchwyd y pelydr ohono. Gellir defnyddio hyn, ochr yn ochr â’r data uchder, i adnabod a chael gwared ar lystyfiant o DEM. Yn ei dro mae hyn yn cynnig golygfa o nodweddion cudd a thirweddau sydd wedi’u cuddio gan lystyfiant efallai. Mae Systemau Lloeren Llywio Byd-eang (GNSS), neu Systemau Lleoli Byd-eang (GPS) fel maent yn cael eu hadnabod yn fwy cyffredin, yn cael eu defnyddio hefyd wrth arolygu i sicrhau bod y model 3D yn cael ei geo-leoli ar y ddaear.

Defnyddio ALS fel rhan o Brosiect CHERISH

Mae ALS wedi cael ei ddefnyddio gan CHERISH fel dull o archwilio a chofnodi archaeoleg rhai o’r ardaloedd mwyaf anghysbell o amgylchedd ein harfordir. Y tu hwnt i’r prosiect bydd hefyd o help eithriadol i fonitro newidiadau amgylcheddol fel erydiad arfordirol a lefel y môr yn codi.

Cynhaliwyd arolygon ALS cyntaf CHERISH yn 2017 ar chwe ynys yng Nghymru (Ynys Seiriol, y Moelrhoniaid, Ynys Enlli, Sant Tudwal, Ynys Dewi ac Ynys Gwales). Mae’r data manylder 0.25cm wedi cael eu defnyddio i fapio nodweddion archaeolegol yn fanwl gywir i greu mapiau newydd o’r holl archaeoleg ar ei sefyll ar bob ynys. Yn Iwerddon, mae arolwg ALS wedi cael ei gomisiynu ar gyfer yr ardal o amgylch Bae Dulyn. Hefyd mae data ALS wedi cael eu defnyddio ochr yn ochr â ffotograffiaeth o’r awyr gan ddarganfod llawer o olion cnydau ar draws yr ynysoedd.

Data LiDAR sydd ar gael i’r cyhoedd

Mae data LiDAR ar gael fwyfwy a gellir eu gweld a’u lawrlwytho am ddim yn aml. Gellir lawrlwytho cyfresi data LiDAR cenedlaethol o’r safleoedd canlynol:

Cymru: Geoborthol Lle
Iwerddon: Gwyliwr Data Topograffig Agored

Cynnwys Cysylltiedig

Other Activities

24 Mawrth 2021• CIT ADNODDAU

Ymchwil Archifol

Cylchlythyr

Ymchwil Archifol

Mae gan archifau amgueddfeydd, sefydliadau'r llywodraeth, llyfrgelloedd a chyrff ymchwil ddogfennau hanesyddol sy'n cynorthwyo gyda dadansoddi newid arfordirol. Maent hefyd yn caniatáu astudio pwysigrwydd y dreftadaeth sydd dan fygythiad drwy ddatgelu darganfyddiadau a digwyddiadau pwysig. Mae llawer o'r ffynonellau hyn yn dod ar gael i'r cyhoedd ar wefannau.

Mapiau Hanesyddol

Mae gan y Llyfrgell Brydeinig yn Llundain atlasau, mapiau a siartiau o harbyrau wedi’u llunio ar gyfer masnach ac amddiffyn. Mae ganddi hefyd luniau gan ymwelwyr a swyddogion trefi a chefn gwlad. Mae llawer o'r siartiau hanesyddol a chyfarwyddiadau hwylio o'r Morlys wedi symud i'r Llyfrgell Brydeinig ond mae rhai yn Taunton o hyd. Mae hyn yn cynnwys yr arolygon a luniwyd â llaw gan y morwyr. Mae siartiau yn aml yn cynnwys golygfeydd o’r môr o sut roedd yr arfordir yn edrych yn uniongyrchol i’r syrfewyr.

Mae gan yr Archifau Cenedlaethol yn Kew deitlau llongddrylliadau, llythyrau gan gapteiniaid am stormydd a pheryglon i longau o'r 17eg ganrif, ac am adeiladu amddiffynfeydd Napoleonig newydd, a gohebiaeth ynghylch gwella harbyrau. Mae gan Archifau Cenedlaethol Iwerddon ddatblygiadau harbwr tebyg, fel treillio Afon Boyne yn y 19eg ganrif a gafod wared ar rydau hynafol ond a oedd yn caniatáu mynediad i fyny'r afon i Drogheda.

Mae Llyfrgell Genedlaethol Iwerddon yn cynnwys cyfarwyddiadau peilota o amgylch yr arfordir. Mae gan Goleg y Drindod Dulyn a Choleg Prifysgol Dulyn lyfrgelloedd mapiau ac adnoddau ar-lein. Mae gan Amgueddfa Genedlaethol Iwerddon archif dopograffig o ohebiaeth a disgrifiadau am ddarganfod arteffactau. Mae gan y Gwasanaeth Henebion Cenedlaethol lawer o gofnodion am safleoedd archaeolegol, gan gynnwys rhestr o longddrylliadau, gyda gwybodaeth am arolygon a gwaith cloddio. Mae hyn yn cynnwys arolygon o'r awyr a ffotograffau hŷn o henebion arfordirol i'w cymharu â'r safle heddiw.

Darluniau Hynafiaethol

Mae siartiau, darluniau a ffotograffau pellach yn cael eu harddangos gan amgueddfeydd fel yr Amgueddfeydd Morwrol Cenedlaethol yn Dunlaoghaire a Greenwich. Mae ganddynt hefyd arteffactau i'w cymharu â'r hyn a ganfuwyd yn yr arolygon arfordirol. Gall hyn arwain at ddeall llywio a defnyddio'r safleoedd arfordirol.

Mae gan Academi Frenhinol Iwerddon ac Arolwg Daearegol Iwerddon luniau a wnaed gan ddogfenwyr cynnar o'r arfordir fel Thomas Westropp a George Du Noyer. Daearegwr oedd Du Noyer yn peintio golygfeydd arfordirol yn y 19eg ganrif. Portreadodd Westropp lawer o geyrydd pentir tua throad y ganrif ddiwethaf.

Mae mwy o archifau lleol ar gyfer siroedd, trefi a harbyrau fel Dulyn Dinesig, Sir Dulyn, a Phorthladd Dulyn. Wedyn ceir archifau preifat, y gellir eu gweld gyda chaniatâd arbennig, fel Stad Woodhouse yn Stradbally, Sir Waterford.

Dogfennau Hanesyddol

Gall dogfennau hanesyddol ddarparu disgrifiadau manwl wedi'u dyddio'n fanwl gywir o arsylwadau tywydd. Gellir defnyddio'r rhain i ymestyn cofnodion o arsylwadau allweddol ac i gadarnhau a chynyddu hyder mewn archifau naturiol o amrywioldeb hinsawdd fel y rhai o gylchoedd coed neu waddodion. O ddiddordeb arbennig i CHERISH mae arsylwadau meteorolegol a geir mewn llyfrau log harbyrau, gwylwyr y glannau a goleudai, lle nodwyd darlleniadau am bwysedd, cyfeiriad y gwynt, glawiad a thymheredd sawl gwaith y dydd yn aml dros nifer o flynyddoedd. Mae llawer o ffynonellau eto i'w digideiddio a'u trawsgrifio i fformat y gellir ei ddefnyddio ar gyfer ymchwil hinsoddegol er bod ymdrech enfawr yn mynd rhagddi i achub data tywydd trwy fentrau gwyddoniaeth dinasyddion fel yr Old Weather Project a Weather Rescue. Ein nod yw adfer cofnodion o feysydd astudio prosiect CHERISH i'w dadansoddi a'u gwneud ar gael i'r gymuned wyddonol.

Mae ffynonellau archifol nid yn unig yn cyfrannu at lunio hanes hinsawdd a thywydd manwl ond hefyd yn darparu naratif dyfnach o brofiad unigolyn neu gymuned o dywydd eithafol. Yma gallwn edrych ar sut ymatebodd pobl i ddigwyddiadau penodol, pa mor barod oeddent a'r mathau o strategaethau ymdopi a fabwysiadwyd. Ceir cyfoeth o ddeunydd yn ein storfeydd cenedlaethol yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru ac Archifau Cenedlaethol Iwerddon , yn ogystal â mewn nifer o archifau a llyfrgelloedd rhanbarthol. Mae aelodau tîm CHERISH wedi bod yn rhan o ddatblygu cronfa ddata (TEMPEST) o gofnodion naratif am eithafion tywydd hanesyddol ledled y DU fel rhan o'r prosiec Weather Extremesa ariennir gan yr AHRC. Byddwn yn adeiladu ar yr ymchwil hwn ac ymchwil blaenorol yn Iwerddon (e.e. Sweeney, 2002) drwy gasglu tystiolaeth am stormydd hanesyddol, llifogydd a newid arfordirol a’r effeithiau cysylltiedig o ystod o ffynonellau fel dyddiaduron a gohebiaeth bersonol; cofnodion teithio; adroddiadau papur newydd; llyfrau log; mapiau; siartiau a ffynonellau llenyddol.

Cookie	Duration	Description
__cfduid	1 month	The cookie is used by cdn services like CloudFare to identify individual clients behind a shared IP address and apply security settings on a per-client basis. It does not correspond to any user ID in the web application and does not store any personally identifiable information.
cookielawinfo-checbox-analytics	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Analytics".
cookielawinfo-checbox-functional	11 months	The cookie is set by GDPR cookie consent to record the user consent for the cookies in the category "Functional".
cookielawinfo-checbox-others	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Other.
cookielawinfo-checkbox-necessary	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookies is used to store the user consent for the cookies in the category "Necessary".
cookielawinfo-checkbox-performance	11 months	This cookie is set by GDPR Cookie Consent plugin. The cookie is used to store the user consent for the cookies in the category "Performance".
JSESSIONID	session	Used by sites written in JSP. General purpose platform session cookies that are used to maintain users' state across page requests.
viewed_cookie_policy	11 months	The cookie is set by the GDPR Cookie Consent plugin and is used to store whether or not user has consented to the use of cookies. It does not store any personal data.

Cookie	Duration	Description
_ga	2 years	This cookie is installed by Google Analytics. The cookie is used to calculate visitor, session, campaign data and keep track of site usage for the site's analytics report. The cookies store information anonymously and assign a randomly generated number to identify unique visitors.
_gid	1 day	This cookie is installed by Google Analytics. The cookie is used to store information of how visitors use a website and helps in creating an analytics report of how the website is doing. The data collected including the number visitors, the source where they have come from, and the pages visted in an anonymous form.
ahoy_visit	12 hours	This cookie is set by Powr. The cookie is used for analytics measurement.
ahoy_visitor	2 years	This cookie is set by Powr. The cookie is used for analytics measurement.

Cookie	Duration	Description
_gat_powr_apps	1 minute	No description
ahoy_unique_26031620	12 hours	No description
CONSENT	16 years 8 months 4 days 8 hours	No description

Cookie	Duration	Description
IDE	1 year 24 days	Used by Google DoubleClick and stores information about how the user uses the website and any other advertisement before visiting the website. This is used to present users with ads that are relevant to them according to the user profile.
test_cookie	15 minutes	This cookie is set by doubleclick.net. The purpose of the cookie is to determine if the user's browser supports cookies.
VISITOR_INFO1_LIVE	5 months 27 days	This cookie is set by Youtube. Used to track the information of the embedded YouTube videos on a website.

Newid Hinsawdd a Threftadaeth yr Arfordir

CIT ADNODDAU

Palaeoenvironmental Research

Cylchlythyr

Cyflwyniad

Palaeoenvironmental Sampling

Dyddio Goleuedd a Ysgogir yn Optegol (OSL)

Cynnwys Cysylltiedig

Other Activities

Geophysical Survey

Cylchlythyr

Cyflwyniad

Electrical Resistance

Magnetic gradiometry

Ground Penetrating Radar (GPR)

Interpreting the Results

Cynnwys Cysylltiedig

Other Activities

Arolygu o'r Awyr

Cylchlythyr

Cyflwyniad

Ffotograffiaeth o’r awyr

Olion cnydau

Olion priddoedd

Cynnwys Cysylltiedig

Other Activities

Sganio Laser yn yr Awyr (ALS)

Cylchlythyr

Sganio Laser yn yr Awyr

Defnyddio ALS fel rhan o Brosiect CHERISH

Data LiDAR sydd ar gael i’r cyhoedd

Cynnwys Cysylltiedig

Other Activities

Ymchwil Archifol

Cylchlythyr

Ymchwil Archifol

Mapiau Hanesyddol

Darluniau Hynafiaethol

Dogfennau Hanesyddol

Cynnwys Cysylltiedig

Other Activities

CADW MEWN CYSYLLTIAD

GWYBODAETH

PARTNERIAID Y PROSIECT

CYLLIDIR GAN