Cylchlythyr

Mae Ynys Seiriol neu Puffin Island/Priestholm yn codi o’r môr yn gefnen serth o garreg galch oddi ar arfordir dwyreiniol Môn yng ngogledd Cymru. Mae’r ynys hudol hon sydd yn eiddo preifat yn gartref i adar môr a warchodir, mulfrain gan mwyaf, a cheir yma adfeilion mynachlog ganoloesol gynnar. Ni chaniateir i’r cyhoedd lanio arni heb gael caniatâd y tirfeddiannwr

Mae’r fynachlog wedi denu ymwelwyr ers blynyddoedd lawer. Mae tŵr eglwys y priordy Awstinaidd yn parhau i sefyll yn falch ar y graig. Ym 1868 fe wnaeth Herford Hopps arolwg sylfaenol o’r adeiladau a darganfu lawer o sgerbydau yng nghyffiniau’r eglwys lle roedd cwningod wedi codi’r esgyrn. Dychwelodd Harold Hughes ar ddiwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg i gynnal arolygon manylach o’r adeiladau ac i ymgymryd â’i gloddiadau ei hun, a daeth ar draws olion allor gynnar a oedd yn hŷn na thŵr yr eglwys. Aeth y Comisiwn Brenhinol i’r ynys gyntaf ym 1929 i’w harolygu ar gyfer Rhestr Môn 1937. Yr unig adeilad arall o sylwedd ar yr ynys yw’r orsaf delegraff adfeiliedig restredig o’r 19eg ganrif yn y gogledd-ddwyrain.

Yn ystod y cyfnod modern mae llystyfiant wedi tagu’r ynys a’r adfeilion ac ni chawsai arolwg diweddar ei wneud nes i Ynys Seiriol gael ei dewis yn safle astudio ar gyfer y Prosiect CHERISH a ariennir gan yr UE. Y rhesymau dros ei dewis oedd ei bod mor anhygyrch, bod yr adeiladau wedi’u gwarchod, ac i gynnal arolwg hynod fanwl newydd o’r adeiladweithiau er mwyn gallu monitro newid ac erydiad yn y dyfodol. Roedd dull ‘pecyn offer’ CHERISH yn golygu y câi’r ynys ei harolygu’n drylwyr o’r awyr, ar y tir ac o’r môr.

Yn 2017 fe gomisiynodd CHERISH laser-sganio o’r awyr (‘LiDAR’) dros yr ynys gyfan. Mae’r laser yn treiddio’r gorchudd o dyfiant ac yn caniatáu i goed a phrysgwydd gael eu ‘stripio i ffwrdd’ yn ddigidol ar gyfrifiadur. Drwy ddefnyddio’r dechneg hon roeddem yn gallu mapio caeau ac adeiladau cuddiedig a darganfod lloc pentir newydd, gan adeiladu rhith olwg o’r ynys.

Spectacular 3D LiDAR views of Puffin Island with and without its woodland vegetation
Spectacular 3D LiDAR views of Puffin Island with and without its woodland vegetation

Ni all synhwyro o bell adrodd ond rhan o’r stori. Ym mis Mehefin 2018 aeth staff CHERISH a Cadw i Ynys Seiriol yng nghwmni’r Dr Jonathan Green, arbenigwr ar adar môr, ar antur debyg i rai’r ‘Famous 5’, gan ddechrau drwy lanio yng nghanol morloi’n torheulo ar draeth y gorllewin. Ar ôl ymlafnio drwy wellt a mieri uchel a chropian o dan ganghennau isel, cyraeddasom lonyddwch ac unigedd yr hen eglwys 800 oed. Edrychai’r tŵr Romanésg o garreg galch yn gyfandirol iawn yn haul mis Mehefin. Roedd cywion gwylanod yn rhythu arnom wrth i ni laser-sganio’r tŵr.

Yn ddiweddarach yr haf hwnnw fe gynhaliodd Arolwg Daearegol Iwerddon arolwg bathymetrig morol o arfordir dwyrain Môn, gan fonitro llongddrylliadau a mapio’r dyfroedd ar hyd y glannau. Dychwelsom mewn tywydd cryn dipyn yn oerach ym mis Tachwedd 2018 i hedfan drôn dros y tŵr er mwyn casglu ffotograffau 3D o’r rhannau nad oedd y sganiwr laser wedi gallu eu cyrraedd.

Ar sail yr arolygon newydd fe gynhyrchwyd cofnodion 3D soffistigedig o’r eglwys ganoloesol a’r adeiladweithiau cysylltiedig, a byddwn yn awr yn gallu mesur yn eithriadol o fanwl unrhyw newidiadau sy’n digwydd yn y dyfodol. Cysylltwyd y data o’r arolwg morol â’r data LiDAR i gynhyrchu map 3D atraeth/alltraeth di-dor rhyfeddol o’r ynys. Mae’r ‘cloi-lawr’ presennol yn golygu nad ydym wedi gallu gwneud unrhyw waith maes ac felly rydym wedi manteisio ar y cyfle i ysgrifennu am y gwahanol arolygon a chreu adroddiad archifol sylweddol a gaiff ei gyhoeddi yn 2020.

3D drone photogrammetry of the church tower
3D drone photogrammetry of the church tower

Mae’r tîm CHERISH yn gobeithio dychwelyd i Ynys Seiriol yn 2021 i wneud ymweliad monitro terfynol ac i fwynhau heddwch ac arwahanrwydd yr ynys wyllt hon am y tro olaf.

Gweler ein cofnodion ar-lein ar gyfer Ynys Seiriol yma:

Darganfyddwch fwy yma

Map Lleoliad

cyCY